به گزارش قدس آنلاین به نقل از طهور ، توبه حقیقی یعنی انصراف جدی و بازگشت واقعی از گناه به سوی صلاح و ارشاد، و بدیهی است که اگر انصراف، جدی و واقعی باشد و معلول مشاهده‏ کیفر نقد و حاضر نباشد البته خداوند متعال به رحمت واسعه خود آن را می ‏پذیرد. توبه در دو موقف و دو موطن پذیرفته‏ نمی‏ شود: یکی در همین دنیا آنگاه که کیفر رسیده باشد، و در حقیقت حالتی‏ که انسان در این وقت به خود می‏ گیرد صورت توبه دارد ولی حقیقت توبه‏ ندارد. در سوره مبارکه مؤمن آیه 85 درباره بعضی از اقوام گذشته که دچار عقوبت الهی شدند می ‏فرماید: همینکه عقوبت سخت ما را دیدند اظهار داشتند که به خدای یگانه‏ ایمان آورده ایم و تمام آن چیزهایی را که شریک خداوند ساخته بودیم به‏ دور ریختیم. ولی اینچنین توبه و ایمانی که بعد از مشاهده عقوبت سخت‏ پیدا شود هرگز به حال آنها سود نخواهد بخشید. این سنتی است از خداوند که همیشه بوده است و کافران در این موطن و موقف زیان کرده ‏اند. درباره فرعون نیز در قرآن کریم آمده است که فرعون دست از سر بنی اسرائیل بر نمی ‏داشت. در حالی هم که آنها به رهبری موسی از مصر خارج‏ شدند باز آنها را تعقیب کرد تا آن وقت که در دریا آنها را تعقیب کرد و غرق شد. در آن حال فریاد بر آورد: به خدای یگانه که قوم موسی به آن‏ ایمان آورده ‏اند من هم ایمان آوردم و تسلیم او هستم. به او گفته شد: حالا و در این وقت؟! و حال آنکه تا لحظه ‏ای پیش آدمی فسادگر بودی.
موقف دوم که توبه پذیرفته نمی ‏شود جهان آخرت است. همین که آدمی بدان‏ جهان رفت دیگر توبه و پشیمانی سودی ندارد، نه تنها بدان جهت که در آنجا آدمی کیفر را حاضر و مشهود می ‏بیند بلکه بدان جهت که در آنجا دیگر عمل و تغییر تصمیم و حرکت و تکامل معنا ندارد، هر کس در آنجا به هر حالت و با هر درجه و هر مقام که رفت‏ برای همیشه در همان حالت باقی است و نمی ‏تواند در خودش تصمیماتی و تغییراتی ایجاد کند. در آنجا هم توبه و انصراف واقعی پیدا نمی ‏شود، نه‏ اینکه انصراف واقعی پیدا می‏ شود و مورد قبول واقع نمی ‏گردد.
آدمی میوه درخت طبیعت است. میوه تا در درخت است از طریق همان‏ درخت و از راه ریشه و رگهای همان درخت تغذی می‏ کند، مواد زمین را به‏ خود می‏ گیرد، آب می‏ خورد، از نور و هوا و حرارت استفاده می ‏کند، ولی‏ همینکه به علت رسیده شدن و گذشتن اجل و مدت معلوم و یا به علت کندن آن‏ میوه رابطه‏ اش با درخت قطع شد دیگر برای این میوه راه تکامل و ترقی و اصلاح و مبارزه با آفت و همه چیز بسته است، اگر کال و نارس از درخت‏ جدا شده دیگر چاره پذیر نیست، و اگر پژمردگی و افسردگی پیدا کرده دیگر از طریق آب دادن و نور و هوا به آن درخت نمی‏ شود آن پژمردگی را اصلاح کرد. انسان هم در جهان طبیعت همین حال را دارد، هر اصلاح و تکمیلی که‏ بایست بکند تا وقتی است که روی درخت طبیعت است و جدا نشده، و اما همینکه از این درخت با دست مرگ جدا شد دیگر راه اصلاح به روی او بسته‏ است.
خداوند در سوره نساء آیه 18 می فرماید: «و لیست التوبة للذین یعملون السیئات؛ و برای کسانی که کارهای بد را انجام می دهند و هنگامی که مرگ یکی از آنها فرا برسد می گوید الان توبه کردم، توبه نیست و نه برای کسانی که در حال کفر از دنیا می روند، اینها کسانی هستند که عذاب دردناکی برای آنها فراهم کرده ایم.» در این آیه اشاره به کسانی که توبه آنها پذیرفته نمی شود نموده، می فرماید: کسانی که در آستانه مرگ قرار می گیرند و می گویند اکنون از گناه خود توبه کردیم توبه آنان پذیرفته نخواهد شد. دلیل آن هم روشن است، زیرا در حال احتضار و در آستانه مرگ، پرده ها از برابر چشم انسان کنار می رود، و دید دیگری برای او پیدا می شود، و قسمتی از حقایق مربوط به جهان دیگر و نتیجه اعمالی را که در این زندگی انجام داده با چشم خود می بیند و مسائل جنبه حسی پیدا می کند، واضح است که در این صورت هر گناهکاری از اعمال بد خود پشیمان می گردد، و همانند کسی که شعله آتشی را نزدیک خود ببیند از آن فرار می کند.
مسلم است که اساس تکلیف و آزمایش پروردگار بر این گونه مشاهده ها نیست، بلکه بر ایمان به غیب و مشاهده با چشم عقل و خرد است. به همین دلیل در قرآن مجید می خوانیم: هنگامی که نخستین نشانه های عذاب دنیا بر بعضی از اقوام پیشین آشکار می گشت باب توبه بروی آنها بسته می شد، در سرگذشت فرعون می خوانیم: «حتی اذا ادرکه الغرق قال آمنت انه لا اله الا الذی آمنت به بنو اسرائیل و انا من المسلمین* الان و قد عصیت قبل و کنت من المفسدین آلان و قد عصیت قبل و کنت من المفسدین؛ تا آن زمان که غرقاب دامن او را گرفت، صدا زد الان ایمان آوردم که معبودی جز معبود بنی اسرائیل نیست و من از تسلیم شدگانم، اما به او گفته می شود الان این سخن را می گوئی؟ و پیش از این نافرمانی کرده و از مفسدان بودی!؟ به همین دلیل توبه تو پذیرفته نخواهد شد.» (یونس/ 90- 91)
از بعضی از آیات قرآن (مانند آیه 12 سوره سجده) استفاده می شود که گناهکاران در قیامت با مشاهده عذاب الهی از کار خود پشیمان می شوند ولی پشیمانی آنها سودی نخواهد داشت. چنین کسانی درست مانند مجرمانی هستند که وقتی چشمشان به چوبه دار افتاد و طناب دار را بر گلوی خود احساس کردند، از کار خود پشیمان می شوند، روشن است که این پشیمانی نه فضیلت است و نه افتخار و نه تکامل، و به همین جهت چنان توبه ای بی اثر است. البته این آیه با روایاتی که می گوید: توبه تا آخرین نفس پذیرفته می شود هیچگونه منافاتی ندارد، زیرا منظور از آن روایات لحظاتی است که هنوز نشانه های قطعی مرگ را مشاهده نکرده و به اصطلاح دید برزخی پیدا ننموده است.
دسته دوم: از کسانی که توبه آنها پذیرفته نمی شود آنها هستند که در حال کفر از جهان می روند. در آیه 18 سور نساء در باره آنها چنین می فرماید: «و لا الذین یموتون و هم کفار؛ آنها که در حال کفر می میرند توبه برای آنان نیست.» این حقیقت در آیات متعدد دیگری از قرآن مجید نیز بازگو شده است. آیه می گوید: کسانی که از گناهان خود در حال صحت و سلامت و ایمان توبه کرده اند ولی در حال مرگ با ایمان از دنیا نرفتند، توبه های گذشته آنها نیز بی اثر است. توضیح اینکه می دانیم یکی از شرائط قبولی اعمال نیک انسان موافات بر ایمان است یعنی با ایمان از دنیا رفتن، و کسانی که در لحظه پایان زندگی کافر باشند، اعمال گذشته آنها (حتی اعمال نیکی که در حال ایمان انجام داده اند) طبق صریح آیات قرآن حبط و نابود می گردد، توبه های آنان از گناه اگر چه در حال ایمان انجام شده نیز در چنین صورتی نابود خواهد شد.
البته این نکته را هم باید در نظر داشت که هر چند آدمی در آن جهان‏ دستش از اصلاح و تکمیل خود کوتاه است در عین حال گاهی به واسطه سببی از اسباب از این جهان رحمتهایی به او می ‏رسد. رسول خدا فرمود: همینکه آدمی‏ می ‏میرد دفتر عمل وی بسته می ‏شود، ستونهای حسنات و همچنین ستونهای سیئات‏ به کلی بسته می ‏گردد مگر از ناحیه سه چیز: یکی اینکه آدمی یک مؤسسه خیر از او باقی گذاشته‏ باشد که بندگان خدا بعد از او از آن مؤسسه منتفع گردند، مثل اینکه‏ بیمارستان یا مدرسه یا مسجدی تأسیس کرده باشد، دیگر اینکه اثری علمی از خود به یادگار گذاشته باشد که بعدها طالبان علم و معرفت از آن اثر علمی‏ بهره‏ مند شوند، سوم اینکه فرزندانی صالح و درستکار و مؤمن باقی گذاشته‏ باشد که بعد از مردن برای وی طلب مغفرت نمایند.

منـابـع

مرتضی مطهری- حکمتها و اندرزها- صفحه 79- 83

ناصر مکارم شیرازی- تفسیر نمونه- جلد 3 صفحه 317-316